هوش هیجانی

هوش هیجانی مفهومی است که با هوش عمومی تفاوت دارد. به طور مثال افرادی هستند که دارای هوش (IQ) بالا هستند ولی از لحاظ اجتماعی قابلیت بالایی ندارند و قادر به کنترل هیجانات خود نیستند. فردی که توانایی بالا در حل مسایل ریاضی دارد، ممکن است از حل مسایل روزمره خود بر نیاید یا نشاط در زندگی نداشته باشد و در روابط بین فردی دچار مشکل باشد و در اجتماع از انعطاف پذیری لازم برخوردار نباشد. این افراد احتمالا در ...

بقیه در ادامه مطلب

هوش هیجانی مفهومی است که با هوش عمومی تفاوت دارد. به طور مثال افرادی هستند که دارای هوش (IQ) بالا هستند ولی از لحاظ اجتماعی قابلیت بالایی ندارند و قادر به کنترل هیجانات خود نیستند. فردی که توانایی بالا در حل مسایل ریاضی دارد، ممکن است از حل مسایل روزمره خود بر نیاید یا نشاط در زندگی نداشته باشد و در روابط بین فردی دچار مشکل باشد و در اجتماع از انعطاف پذیری لازم برخوردار نباشد. این افراد احتمالا در آزمون های هوش هیجانی نمره پایین می گیرند. در سال ۱۹۹۰ دکتر سالووی و جان مایر، استدلال کردند که هوش هیجانی یک هوش اساسی نادیده گرفته شده است که می تواند نویدبخش یک تعریف جدید از هوش باشد و این امر، مطالعه جدی را می طلبد. دانیل گلمن، روزنامه نگار علمی، در پرفروش ترین کتاب خود اصطلاح «هوش هیجانی» را ترویج داد. گلمن با استنباط از کار مایر و سالووی پنج حیطه هوش هیجانی را شناسایی کرد: شناختن هیجانات خود، اداره کردن هیجانات، بر انگیختن خود، تشخیص هیجانات در دیگران و اداره کردن روابط. 

هوش هیجانی به معنای توانایی درک و شناخت صحیح هیجان ها و عواطف خود و دیگران، آن گونه که هستند، است؛ و دربرگیرنده دو جنبه از هوش است که عبارتند از:

اول؛ درک خودتان، به معنی درک اهداف، تفکرات، رفتار و مقاصد
دوم؛ درک دیگران و احساسات آنهابه بیان دیگر هوش هیجانی دارای چهار بعد اساسی است که عبارتند از:

1- شناسایی و بیان هیجان ها: که به معنی توانایی فرد در خودآگاهی هیجانی، بیان هیجانات، درک نیازهای دیگران و توانایی تشخیص درست و نادرست ابراز هیجان است.

2- استفاده صحیح از هیجان ها: به معنی استفاده از عواطف در جهت کمک به کسب نتایج مطلوب، حل مسائل و استفاده از فرصت ها است و نیز توانایی تشخیص هیجان های گوناگون از یکدیگر و استفاده از آن ها در جهت تفکر مؤثرتر.

3- فهم و درک هیجان ها: که همان توانایی فهم هیجانات پیچیده (نظیر احساس دو هیجان همزمان) و آگاهی از علل آنها و چگونگی تغییر هیجان ها از یک حالت به حالت دیگر است.

4- مدیریت و تنظیم هیجان ها: یعنی توانایی اداره کردن هیجان ها در خود و دیگران، به کارگیری عواطف برای حل مسایل و هماهنگ کردن هیجان و تفکر.

 هوش هیجانی به شما می آموزد که به درون خود نگاه کنید، قبل از اینکه دهانتان را برای برقراری ارتباط باز کنید، و به شما یاد می دهد تا بفهمید که علت رفتارهای دیگران چیست.

پس هوش هیجانی در یک کلام یعنی اینکه «در مورد هیجانات خود باهوش باشید» و این به این معنی است که شما در مورد هیجانات خود و دیگران، زیرک، دقیق و هوشیار باشد و به هیجانات در هر موقعیتی اهمیت دهید.

افرادی با هوش هیجانی بالا دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند که آنها را از دیگران متمایز می کند و ضامن موفقیت آنها در زندگی است. افرادی با هوش هیجانی بالا در زمین تعارض قادرند به طور عمیق و منطقی بیندیشند و به جای اینکه واکنش نشان دهند، گوش کنند و خواسته هایشان را به شکل مناسب اظهار نمایند این افراد، احساسات یا افکار خشم را سرکوب نمی کنند، بلکه به جای آن، این احساسات و افکار را با روش سازنده اظهار می کنند. همچنین این افراد بهتر می توانند خود را کنترل کرده و به خود انگیزه دهند.

چنین افرادی احساسات خود را با روشی غیرخصمانه اظهار می دارند و از احساساتی که در افراد دیگر به وجود آمده نیز آگاهی دارند و به طور کلی افرادی با هوش هیجان بالا از ارتباطات بین فردی رضایت بخشی، لذت می برند.

بنابراین، افرادی که هوش هیجانی پایینی دارند نمی توانند با حوادث فشارزا و ناخوشایند سازگار شوند، و بیشتر دچار ناامیدی می گردند؛ و برعکس افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند پاسخ های سازشی و انطباقی بیشتر نسبت به وقایع ناگوار ومنفی زندگی از خود نشان می دهند و این دقیقا همان ویژگی هایی است که برای داشتن روابط بین فردی رضایت بخش به آنها نیاز جدی داریم.

اما نقش هوش شناختی (IQ) در این بین تا چه میزان است؟ در این رابطه باید بدانیم که روانشناسان معتقدند هوش هیجانی می تواند علت موفقیت باشد، و در اینکه بهره هوشی صرفا حدود 20درصد و عوامل تعیین کننده موفقیت محسوب می شود اتفاق نظر دارند و 80درصد دیگر موفقیت را نشأت گرفته از هوش هیجانی می دانند، زیرا در واقع موفقیت در زندگی بستگی به این دارد که فرد بتواند به تجارب هیجانی خود و دیگران بیندیشد و متقابلا به استدلال هایی که عقل در مورد یک شخص یا یک موقعیت ترسیم می کند پاسخ های هیجانی سازش یافته ای بدهد.

در واقع دستیابی به روابط سالم حتی برای کسی که IQ بالا ولی EQ پایینی دارد بسیار مشکل است. این گونه افراد اغلب احساس برتری می کنند و برای خود فرضیاتی می سازند و فکر می کنند که مسایل را خوب درک می کنند، در حالی که تنها ادراک محدودی از هیجانات خود و دیگران دارند، و اغلب اهمیت همدردی و دلسوزی را درک نمی کنند.

بنابراین هوش شناختی یا همان چیزی که به IQ معروف است تنها شاخص عمده برای پیش بینی موفقیت افراد نیست.

دانشمندان ثابت کرده اند قبل از آنکه بتوانیم فکر کنیم، احساسات بر ما چیره می شوند، چون یک غریزه حیاتی اند. با این حال اگر متوجه احساس خود شویم یک گام به موفقیت نزدیکتر خواهیم شد. توانایی یک گام به عقب برگشتن و درک اینکه چه احساسی داریم، همان هوش هیجانی است و گامی به سوی موفقیت.

اما به هر حال افراد در این مهارت ها با هم متفاوتند، و به همین علت بعضی افراد از بعضی دیگر موفق تر، شادتر و سازگارترند.
به طور کلی صاحب نظران و پژوهشگران که به بررسی و مطالعه علمی هوش هیجانی می پردازند معتقدند که هوش هیجانی می تواند کاربردها و تاثیرات مهمی بر فعالیت های گوناگون آدمی چون رهبری و هدایت دیگران، زندگی شغلی، زندگی خانوادگی و زناشویی، تعلیم و تربیت، سلامت روانی و... داشته باشد. ولی یکی از جنبه هایی که هوش هیجانی تاثیر فوق العاده ای بر موفقیت در آن دارد، ازدواج و زندگی زناشویی است به عبارتی اگر چنانچه زمینه ای وجود داشته باشد که هوش هیجانی در آن اهمیت دارد، آن زمینه ازدواج است، زیرا بنیاد و اساس رضایت از روابط به توانایی فهم و کنترل هیجانات بستگی دارد؛ و جزء مهمی از رضایت زناشویی، آگاهی فرد از هیجانات همسرش و احترام به آن هیجانات است.

طبق گفته روانشناس شهیر دانیل گلمن، هوش هیجانی نقش مهمی در برقراری و ادامه ارتباطات بازی می کند، بنابراین می توان انتظار داشت فردی با هوش هیجانی بالا که در ارتباطات اجتماعی و همچنین در ارتباطات نزدیک موفق تر است، در ارتباطات زناشویی نیز بهتر عمل کند.

همان طور که می دانیم ازدواج منبع بعضی از عمیق ترین احساسات و هیجانات ماست، مثل عشق، نفرت، عصبانیت، ترس، ناراحتی و لذت، و این که چقدر زن و شوهر بتوانند این هیجانات قوی را بفهمند، درباره شان گفتگو و آنها را مدیریت کنند نقش قاطعی در رضایت زناشویی آنها بازی می کند، زیرا افرادی که توانایی کنترل احساسات و هیجانات خود را دارند (خویشتن داری) و بر نحوه ابراز احساسات و هیجانات خود نسبت به دیگران خصوصا همسرشان تسلط دارند، مانع بروز بسیاری از برخوردها و سوءتفاهمات در روابط زناشویی خود می شوند. در حقیقت ابراز عواطف نقش عمده ای بر شادی ها و تداوم زندگی زناشویی داشته و زوج های خوشبخت به طور مداوم واکنش هایی چون عشق و محبت را نسبت به هم ابراز کرده و در تعامل هایشان با یکدیگر از شوخی های مناسب استفاده می کنند.

افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، به احتمال زیاد می توانند به گونه ای موثر با صحبت های دقیق و ظریف عاطفی، مشکلات و اختلافات را حل کنند و با استفاده از جملاتی چون «معذرت می خواهم» و «متاسفم» و دانستن اینکه به چه مقدار معذرت خواهی نیاز است یا چه مقدار متاسفم کارگشاست، اوضاع را سر و سامان می دهند.

جان گاتمن از روانشناسان دانشگاه واشنگتن طی تحقیقاتی به این نتیجه رسیده است که زوجینی که روی هیجانات خود کنترلی ندارند، تکانشی هستند و قادر به تفکر و صحبت به طور واضح و موثر نیستند، نیاز به آموزش خودآگاهی هیجانی دارند؛ این افراد باید یاد بگیرند که چطور زوج های با هوش هیجانی بالایی باشند و از لحاظ هیجانی بیدار شوند.

اما سوالی که در این جا مطرح است این است که آیا هوش هیجانی قابل رشد و فراگیری هست و امکان افزایش هوش هیجانی وجود دارد یا خیر؟

اکثر محققان ادعا کرده اند که هوش هیجانی قابل آموزش دادن است و حتی مهم ترین مزیت هوش هیجانی در برابر هوش شناختی را این نکته می دانند که قابلیت های هیجانی اساسی، می توانند یاد گرفته شوند. شما همیشه می توانید بیاموزید که چگونه با مردم مهربان تر رفتار کنید و متقابلا آنها را آماده کنید که با شما رفتار بهتری داشته باشند.

Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA MicrosoftInternetExplorer4

در زیر خلاصه ای کلی در مورد یافته های به دست آمده از قابلیت مولفه هوش هیجانی و نتایج زندگی آمده است:

هوش هیجانی از دیگر متغیرهای اندازه گیری شده مرتبط با شخصیت و هوش متمایز است.

هوش هیجانی همبستگی پایین با مقیاس دیگر گونه های هوش دارد.

افراد با هوش هیجانی بالاتر احتمالا از حمایت اجتماعی بهتری برخوردار هستند و روابط آنها با دیگران کمتر دچار مشکل می شود.

افراد با هوش هیجانی بالاتر احتمال کمتری دارد که از الکل و مواد مخدر استفاده کنند.

افراد با هوش هیجانی بالاتر از شبکه های اجتماعی شان رضایت بیشتری دارند و به نظر می آید که حمایت اجتماعی بیشتری دریافت می کنند.

افراد با هوش هیجانی بالاتر به نظر می آیند که به شکل موفق آمیزتری از دعوا و مشاجرات بین شخصی دوری می کنند.

● هوش هیجانی چه چیز را پیش بینی می کند؟

افراد با ناتوانی بالای تشخیص و توصیف هیجانات نمی توانند شادی و لذت را به طور کامل تجربه کنند و هیجانات منفی را از یکدیگر تفکیک کنند. پژوهشگران زناشویی، نشان داده اند که هر چه زوج ها در درک، شناسایی، تنظیم و ابراز دقیق هیجانات بهتر باشند، روابط آنها شادتر است. همچنین این موضوع در ایجاد شادمانی در دوام زناشویی، نقش دارد که عنصری مهم در رشد فرزندان آنها نیز به شمار می رود.

از جمله عوامل موثر دیگر در رشد ذهنی کودک ثبات خانوادگی است. اگر محیط خانواده آرام و با ثبات باشد و اختلاف مهمی میان زن و شوهر از نظر اداره خانواده و تربیت فرزندان وجود نداشته باشد، رشد هوش و سایر مهارت های فکری آسان تر و سریع تر است. بدین ترتیب والدین می توانند از جهات گوناگون روی رشد و ذهن کودک تاثیر گذار باشند. بسیاری از روان شناسان معتقدند که اساس شخصیت و ساختمان روانی انسان در چند سال اول زندگی شکل می گیرد، بنابراین تربیت صحیح کودک در سال های اول زندگی بسیار مهم تر از سال های بعدی است. تا مدتی پیش عده زیادی از محققان عقیده داشتند که خلاقیت امری فطری و موروثی است.

خوشبختانه، بر اثر تحقیقات علمی دامنه داری که در زمینه خلاقیت انجام شده و نتایجی که از آنها به دست آمده، عقاید در حال تغییر است. اکنون معلوم شده است که استعداد خلاقیت در همه افراد با شدت و ضعف مختلف وجود دارد و می توان آن را بر اثر آموزش، رشد و گسترش داد و شکوفا کرد. در تحقیقی که به منظور بررسی رابطه بین عامل هوش هیجانی والدین و خلاقیت کودکان در مهد کودک نمونه تهران روی ۵۰ نفر از والدین و کودکان شش ساله انجام شد، حاکی از آن است که بین هوش هیجانی مادران و میزان خلاقیت فرزندان رابطه معناداری وجود دارد.